Trzeci rok życia, a zwłaszcza jego druga połowa, przynosi duże zmiany w rozwoju fizycznym i psychicznym dziecka. Mówiąc najogólniej, dziecko trzyletnie jest już poważnym partnerem w zabawie z rówieśnikami i w kontaktach z dorosłymi. Włącza się do czynności dorosłych, wykonuje chętnie ich polecenia, umie się samo obsłużyć, współdziała z innymi dziećmi i lepiej panuje nad swoimi uczuciami. Należy jednak pamiętać o tym, że układ nerwowy dzieci trzyletnich jest bardzo wrażliwy i ich odporność na infekcje jest bardzo mała. Dzieci trzyletnie łatwo ulegają zmęczeniu lecz szybko regenerują swe siły. Tylko na krótko potrafią skupić uwagę na jednym przedmiocie, dlatego też krótkotrwały wysiłek należy przeplatać częstym odpoczynkiem, umożliwiającym zmianę pozycji i zaspokajającym potrzebę ruchu.
OGÓLNA SPRAWNOŚĆ MOTORYCZNA
W trzecim roku życia dziecko staje się nie tylko bardziej ruchliwe i zwinne, ale i bardziej samodzielne w organizowaniu sobie zabaw motorycznych. Co prawda, w pierwszych miesiącach ruchy jego ciągle nie są jeszcze dość dokładne, ale w końcu 3 r. ż. uzyskują już znaczną precyzję i harmonię. Dzieci w 3 r. ż. mogą się bawić bez zmęczenia przez 3 – 4 godziny, jeśli ich ruchy i czynności stale się zmieniają. Natomiast ruchy jednorodne, monotonne wywołują u nich zmęczenie w znacznie krótkim czasie; np. regularny spacer z dorosłymi lub marsz parami z rówieśnikami wywołują szybko objawy zmęczenia i nudy. Na spacerze dziecko mniej się męczy i może dłużej iść, jeżeli ma swobodę poruszania się, np. może wybiegać naprzód, zatrzymywać się, zmieniać kierunek. Małe dzieci potrzebują ciągłej zmiany ruchu. Z obserwacji wiadomo, że zdrowe dzieci nie potrafią długo usiedzieć w jednym miejscu, stać w bezruchu. Zmuszanie ich do dłuższego siedzenia czy stania jest nawet szkodliwe dla ich organizmu. Należy pamiętać, że kręgosłup małego dziecka jest w stadium kostnienia, osłabia się szybko i może ulec deformacji.
Z dziećmi trzyletnimi można już organizować zabawy ruchowe wg pewnych reguł, które określają, że dana czynność jest wykonywana na dany znak. Oznacza to, że dzieci potrafią już zrozumieć instrukcję i są w stanie hamować swoje ruchy tak długo, aż padnie sygnał do działania. Ćwiczenia ruchowe, swobodne czy organizowane, mają bardzo duże znaczenie zarówno dla fizycznego, jak i psychicznego rozwoju dziecka.
ROZWÓJ UMIEJĘTNOŚCI KONSTRUKCYJNYCH
W trzecim roku życia dzieci czynią znaczne postępy w zakresie działań konstrukcyjnych. Potrafią zbudować wieżę z dziesięciu lub więcej klocków, ustawiając starannie i równo jeden na drugim. Utrzymując pion i podtrzymując budowlę drugą ręką mogą uzyskać efekty zamierzone, a nie przypadkowe. Dzieci trzyletnie są również zdolne do budowania konstrukcji kombinowanych, przypominających domy, mostki, bramki itp. Do tego celu są im potrzebne klocki o różnym kształcie. Budowle te mogą być rezultatem własnej inwencji dziecka lub naśladowania gotowego wzoru.
ROZWÓJ ZABAW TEMATYCZNYCH
Źródłem pomysłów do zabaw tematycznych jest zawsze życie codzienne, w którym dziecko uczestniczy i obserwuje różne sytuacje. Dzieci podpatrują przede wszystkim czynności ludzi dorosłych, sposoby ich zachowania się, gesty, mowę itp. Zebrane w ten sposób wiadomości dziecko przechowuje w swej znakomitej pamięci i wykorzystuje w zabawach. W trzecim roku życia zabawy tematyczne są o wiele bogatsze w treści, mają szerszy wachlarz tematyczny, są bardziej pomysłowe, głębiej przeżywane, precyzyjniejsze w wykonaniu.
W trzecim r.ż. ( szczególnie w miesiącach końcowych ) dzieci odtwarzają w zabawach tematycznych nie tylko pojedyncze czynności lub ich szeregi należące do tego samego tematu, lecz potrafią odtwarzać również całe łańcuchy czynności, należące do złożonego kompleksu tematycznego. Takie złożone zabawy dowodzą nie tylko bogactwa wiedzy praktycznej dzieci trzyletnich, ale też bujnej wyobraźni i umiejętności myślowego organizowania czynności w logiczny ciąg.
W drugiej połowie trzeciego r. ż. zabawy tematyczne zaczynają nabierać specyficznych cech, które dają podstawę do zmiany ich nazwy na zabawy w role. Zabawa w role polega na udawaniu czynności ludzi dorosłych w taki sposób, jakby dziecko przeżywało, grało określoną rolę. Dzieci w jakiejś mierze zdają sobie sprawę, że bawią się w mamę, w kierowcę. Równocześnie ich wypowiedzi w czasie zabawy i naśladowanie brzmienia głosu zdają się dowodzić, że dzieci czują się w danej chwili kimś, kogo naśladują. Warto też zauważyć, że w toku odgrywania ról dzieci często uzupełniają wyobraźnią braki w posiadanych rekwizytach; np. karmiąc lalkę mówią o zupie lub mleku, chociaż w naczyniu nie ma śladu tych potraw. Dzieci dbają o to, aby zabawa zawierała wszystkie potrzebne elementy i dokładnie odtwarzała rzeczywistą sytuację. Dokładność w tym przypadku zależy od tego, co i ile dziecko pamięta i potrafi naśladować.
RÓŻNE FORMY ZABAW SWOBODNYCH
Zabawy swobodne mają charakter swobodny. Są organizowane przez samo dziecko przy różnych okazjach, a ich struktura zależna jest od sytuacji, dostępnych przedmiotów i warunków działania. Rozmaitość ich jest wielka, a możliwości przejawiania się inwencji i fantazji dziecka – nieograniczone. Cechą tych zabaw jest nieograniczona swoboda w działaniu. Zabawy swobodne uczą samodzielności i zaradności, stwarzają okazje do aktywnego korzystania z doświadczenia. Nie oznacza to jednak, że dzieci powinny jak najwięcej bawić się same. Ich doświadczenie jest jeszcze ubogie, dlatego łatwo o nudę, niepotrzebne powtarzanie tych samych czynności, szkodliwe nawyki. Z tych względów nawet zabawy swobodne powinny odbywać się pod dyskretnym, ale czujnym okiem dorosłych. Małe dzieci chętnie bawią się samotnie lub we dwójkę. Nie potrafią jeszcze bawić się razem, chociaż na ogół chętnie przebywają koło siebie. Próby współdziałania w zabawie mają charakter czysto zewnętrzny (np. sypanie piasku do tego samego wiaderka, zbiorowa zabawa w naśladowanie jadących samochodów).
ROZWÓJ MOWY
Kontakty dzieci trzyletnich z otoczeniem utrudnia ich mało jeszcze komunikatywna i przeważnie sytuacyjna mowa. Myślenie wchodzi dopiero w fazę konkretno – wyobrażeniową. Słowa powinny z reguły towarzyszyć działaniu. Nie powinno się nadużywać słów, które nie odnoszą się do konkretu znanego dziecku z bezpośredniego doświadczenia.
W zakresie rozwoju mowy zauważa się szybki rozwój – dzieci szybko uczą się nowych słów i wiążą je w proste zdania. Mowa umożliwia im komunikowanie się, doskonali ich myślenie, wzbogaca wiedzę. Rozbudzona ciekawość pobudza je do zadawania wielu pytań.
W trzecim roku życia kontakty społeczne nabierają szczególnego znaczenia z dwóch powodów: po pierwsze w tym okresie dziecidoceniają rolę mowy w kontaktach społecznych i intensywnie rozwijają słownik czynny, a po drugie utrwalają się niektóre formy współżycia z rówieśnikami i z dorosłymi oraz formy wyrażania emocji. Otoczenie dziecięce wywiera duży wpływ na zachowanie się dziecka. Wpływ ten może być pozytywny lub negatywny. Dzieci chętnie naśladują sposób bycia innych dzieci, ich sposób wyrażania się, gesty, akcent itp. Wystarczy kilka tygodni wspólnych zabaw, aby zauważyć ujawniające się w zachowaniu dziecka charakterystyczne rysy środowiska. Względy te nakazują dorosłym roztaczanie opieki i kontroli nad dziećmi w czasie ich wspólnych zabaw, korygowanie zachowania się i wzmacnianie kontaktów pozytywnych.
Nieocenione znaczenie dla rozwoju dziecka mają pozytywne wpływy kontaktów dziecięcych. Dzieci rozmawiają ze sobą i wzbogacają słownik, przejmują od innych pomysły zabaw, uczą się uzgadniać czynności, wspólnie pokonują trudności, wspólnie się cieszą, smucą i pocieszają. Przeżyć tych nie mogą dostarczać żadne kontakty z dorosłymi.
Dzieci w trzecim roku życia interesują się żywo pracą dorosłych. Chcą robić to samo, co robi mama, tata, babcia. Krzątają się koło nich i próbują pomagać im przy myciu naczyń, praniu, sprzątaniu. Co prawda więcej przeszkadzają w pracy, niż pomagają, ale nie należy odpędzać ich od siebie okrzykami: „Nie przeszkadzaj, idź się bawić, zostaw bo rozbijesz, odsuń się, nie rób tego, bo nie umiesz”. Przeciwnie, trzeba w miarę możliwości zaspokajać pragnienia dzieci, znajdując odpowiednie dla nich zajęcie. Przyjęcie dziecka do współpracy doskonale sprzyja rozwojowi jego stosunku i adaptacji do życia domowego.
WYCHOWANIE ESTETYCZNE
W trzecim roku życia poszerza się wachlarz form wychowania estetycznego. Do znanych składników takich jak rysowanie ołówkiem, kredą, modelowanie z plasteliny lub gliny, rozwijanie wrażliwości na piękno przyrody i otoczenia, dochodzi jeszcze śpiewanie łatwych piosenek, słuchanie muzyki i ćwiczenia rytmiczne.
Do najpopularniejszych zajęć należy rysowanie kredkami. W pierwszych miesiącach tego okresu dzieci nie zawsze trzymają kredkę poprawnie, ale w drugiej połowie trzeciego r. ż. ujmują ją poprawnie. Poprawne trzymanie narzędzi pisarskich jest pierwszym krokiem do twórczości rysunkowej dziecka. Samorodna twórczość rysunkowa dziecka pozostaje jeszcze w stadium bazgrot, ale już w drugiej połowie trzeciego r. ż. bazgroty zmieniają się stopniowo w prymitywne twory, które dziecko nazywa koniem, kotkiem, mamą itp. Znane są z tego okresu tzw. głowonogi, czyli najprostsze schematy figury ludzkiej, składające się kółka i wyrastających z niego kresek, mających wyobrażać ręce i nogi.
UMIEJĘTNOŚCI W ZAKRESIE SAMOOBSŁUGI
Trzeci rok życia jest u dzieci właściwym okresem dla kształtowania u dzieci nawyków w zakresie samoobsługi oraz nawykowego respektowania zasad zachowania się w domu, w przedszkolu, na ulicy, w sklepie.
Dziecko trzyletnie potrafi umyć twarz i ręce (nie mocząc ubrania), a potem wyciera je ręcznikiem. Umie samodzielnie jeść. Doskonali te umiejętności w zabawie i z zapałem karmi lalki, a także kąpie je i czesze. Ponadto stara się wyręczać dorosłych w prostych czynnościach: podaje różne przedmioty (łyżki, zabawki). Pomaganie dorosłym sprawia mu wyraźną przyjemność. Trzylatek potrafi samodzielnie włożyć majteczki i spodenki, a także nałożyć skarpety i buciki na nóżki. Nie radzi sobie jeszcze ze sznurowadłami i klamerkami. Próbuje rozpiąć guziki. Należy zachęcać dzieci do prób samodzielnego ubierania się i rozbierania, ponieważ jest to niezbędny składnik wszechstronnego rozwoju postawy aktywnej dziecka i jedyna droga do pełnego rozwoju samoobsługi. Należy wzmacniać aktywność dziecka częstymi pochwałami.
Dzieci trzyletnie interesują się wzajemną przynależnością różnych przedmiotów, które odkrywają już we wczesnym okresie swego życia (np. dziecko łączy filiżankę ze spodkiem, lokomotywę z wagonem). Ułatwia to przyzwyczajanie dzieci do utrzymywania porządku, np. lalki mieszkają w pokoiku lalek, a każdy wiesza swoje ubranie na swoim znaczku.
wstecz |
