Telewizja jest obecnie najpopularniejszym środkiem masowego przekazu, a jej oglądanie najczęstszym sposobem spędzania czasu wolnego. Warto więc zastanowić się nad świadomym wykorzystaniem jej w procesie wychowania dzieci.
Z dotychczasowych badań wynika, że ze względu na dużą plastyczność i tempo rozwoju dzieci telewizja może mieć znaczny wpływ na wzmocnienie zachowań zarówno pozytywnych jak i negatywnych. Jednak obserwacje i praktyka wskazują, że tych drugich jest o wiele więcej.
Środki masowego przekazu oddziałują na współczesne dzieci już od pierwszych miesięcy życia i stopniowo, w miarę rozwoju dziecka, stają się coraz ważniejsze. Telewizja wpływa na rozwój psychiczny i fizyczny dzieci. Nawet gdy dziecko korzysta z niej przy odpowiednim oświetleniu i z zachowaniem odpowiedniej odległości oraz właściwej postawy, nawet przy przestrzeganiu najważniejszych zasad, jej wpływ jest często niekorzystny. Dziecko jest bowiem bierne, nieruchome, a im jest młodsze, tym bardziej jest mu potrzebny ruch. Oglądanie filmów ogranicza najczęściej inne zajęcia, przede wszystkim ruchowe i pobyt na powietrzu. Ograniczenie to ma negatywny wpływ na dzieci znajdujące się przecież w okresie intensywnego rozwoju fizycznego.
Telewizja dostarcza wielu wrażeń wzrokowych i słuchowych. Ciągłe ich doznawanie obciąża system nerwowy dziecka, zmusza je do nieustannej pracy, a tym samym prowadzi do zmęczenia. Przejawia się to słabszą koncentracją uwagi, niepokojem ruchowym, mniej sprawnym wykonaniem różnych czynności, drażliwością. Dzieci mało odporne są bardziej pobudliwe. Podczas oglądania filmów dzieci angażują swoją uwagę. Długie przesiadywanie przed ekranem telewizora obniża inicjatywę, twórczą wolę, fantazję i odpowiedzialność.
Szczególnie niebezpieczne jest oglądanie przez dzieci filmów ukazujących grozę i przemoc. Pokazywane na ekranie sceny tortur, zabójstw, morderstw mogą wywołać u dzieci stany lękowe, agresję, nadpobudliwość emocjonalną. Dzieci stają się niespokojne, tracą apetyt, przeżywają lęki nocne. Często dochodzi do tego, że dzieci boją się zostać same w domu lub wyjść na klatkę schodową czy wejść do ciemnego pokoju. Nie u wszystkich jednak dzieci pod wpływem drastycznych scen rośnie lękliwość. Czasem w wyniku oglądania programów tego rodzaju następuje oswojenie z agresją i grozą. Dzieci bardzo często naśladują takie zachowania. Oddziaływanie scen przemocy i destrukcji jest tym silniejsze, im bardziej programy są nimi nasycone. Dzieci, obserwując agresję w filmie, często odtwarzają ją w reakcjach z kolegami. Coraz częściej również w serialach animowanych, które oglądają dzieci, zachęca się je do przemocy. Można w nich zobaczyć stwory żonglujące własnymi oczami grzebiące w ludzkim mózgu albo wyciągające z własnych odrażających pysków węże i robaki. Bardzo niekorzystnie wpływają na dzieci obrazy walk za pomocą noży, siekier, szabli, a także zabójstw. Na początku wywołują one bardzo silne uczucie lęku, jednak z czasem na skutek ich częstego oglądania u widza kształtuje się postawa obojętności. Można ją zauważyć w przejawiającym się braku reakcji na przedstawione obrazy i zobojętnieniu na krzywdę i przemoc występujące w rzeczywistości.
Nadmierne oglądanie przez dziecko telewizji powoduje jego zmęczenie i znużenie. Ze względu na małe doświadczenie i określony poziom rozwoju psychicznego dzieci nie zawsze potrafią ocenić, które treści są ważne, a które drugorzędne, co jest fikcją, a co rzeczywistością.
Zauważa się również, że telewizja ogranicza czas na rozmowy rodzinne, kontakty bezpośrednie rodziców i dzieci, wspólne spędzanie czasu wolnego. Wielu rodziców włącza telewizor wtedy, gdy dziecko jest znudzone, niegrzeczne, zmartwione, ma jakiś problem. Eksperci przewidują, że tak traktowane dzieci, mogą w przyszłości mieć mniejsze zdolności adaptacyjne w stosunku do otaczającego je świata. Zamiast dawać sobie radę z normalnymi kłopotami dnia codziennego mogą skłaniać się do łatwych uników.
Mimo swych wad telewizja daje dostęp do cudownej krainy obrazów, dźwięków i postaci, które nie tylko dostarczają nową wiedzę, ale wzbogacają już posiadaną, bawią i wychowują. W niektórych programach dla dzieci czyni się wysiłki by propagować pozytywne wartości, takie jak tolerancja, współdziałanie z innymi, delikatność, czy uczciwość. Telewizja może przenosić do odległych zakątków świata, a nawet wszechświata, pokazywać przyszłość i przeszłość, sprawy zwykłe i egzotyczne, świat nauki i sztuki.
Telewizja może być wspaniałą okazją do wprowadzenia w nasze kontakty z dziećmi wątków wychowawczych. Na ekranie może się przecież pojawić jedynie jakiś sygnał, który, umiejętnie wykorzystany, będzie tematem poza telewizyjnej rozmowy.
Podsumowując, przedstawię poniżej te negatywne jak i pozytywne wpływy telewizji na dziecko:
Do negatywnych skutków oddziaływania telewizji na dziecko należą:
- zakłócenie organizacji dnia,
- chaos informacyjny,
- obciążenie systemu nerwowego,
- zagrożenie dla zdrowia psychicznego,
- zagrożenie dla zdrowia fizycznego,
- uczenie się aspołecznych form zachowania,
- zaburzenie życia rodzinnego.
Pozytywne oddziaływanie telewizji na dziecko przejawia się przez:
- kształtowanie zainteresowań,
- dostarczanie i poszerzanie wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin,
- kształtowanie postaw społecznych,
- organizowanie rozrywki,
- inicjację kulturalną,
- masowe dokształcanie.
Nie można jednoznacznie rozstrzygnąć, czy samo oglądanie telewizji wpływa na dziecko negatywnie bądź pozytywnie. Negatywne skutki mogą bowiem występować nie w wyniku kontaktu z samym medium, ale w wyniku specyficznej selekcji programów o określonej treści i ich cech formalnych. Sposób tej selekcji jest w dużym stopniu zdeterminowany indywidualnymi właściwościami dziecka i zachowaniami jego najbliższego otoczenia. To na rodzinie spoczywa obowiązek nauczenia dziecka rozsądnego korzystania z telewizji, pokazania konkurencyjnych form spędzania czasu wolnego, psychicznego przygotowania do odbioru treści telewizyjnych.
Do takich najważniejszych działań należą:
Ograniczanie dostępu do telewizji - dziecko do 18. miesiąca życia z łatwością obejdzie się bez telewizora, a kiedy skończy 1,5 roku, wystarczający dla niego będzie 15-minutowy seans. W wieku przedszkolnym czas ten nie powinien przekraczać 1 godziny dziennie. Z wiekiem można go stopniowo wydłużać, ale tylko wtedy, kiedy nie wchodzi w rachubę np. spacer lub inne zajęcie.
Kontrola tego, co dzieci oglądają - bardzo istotną sprawą jest właściwy wybór audycji, przy którym należy uwzględniać możliwości percepcyjne, rozwojowe, zainteresowania, potrzeby psychiczne i wiek dziecka.
Oglądanie telewizji wraz z dziećmi.
Rozmowy, dyskusje, wyjaśnienia powinny nastąpić możliwie jak najszybciej po wspólnym oglądnięciu programu. Dzięki temu można pomóc dziecku właściwie wyciągnąć pewne wnioski i spostrzeżenia, podkreślić pozytywne zachowania i wartości, przedstawić własny punkt widzenia. Dziecko ma możliwość podzielenia się na gorąco swoimi emocjami, wrażeniami i odczuciami.
Przestrzeganie swoistego "regulaminu oglądania telewizji", który można złamać tylko w wyjątkowych sytuacjach, przy czym należy poinformować dziecko, że robimy to wyjątkowo. Do takich podstawowych zasad powinno należeć wyłączanie telewizora na czas posiłków, podczas zabawy dziecka, podczas rodzinnych uroczystości itp.
Wykształcenie u młodego widza krytycznej postawy wobec prezentowanych treści oraz właściwego sposobu korzystania z telewizji, wybierania wartościowych programów.
Starsze dzieci i młodzież należy prowokować do dyskusji na temat prezentowanych konkretnych postaw ekranowych bohaterów, przedstawianych spraw, wydarzeń, problemów i sposobu ich rozwiązywania. Ważna jest tu rola nie tylko najbliższej rodziny, ale i szkoły, organizacji społecznych, Kościoła.
Bibliografia:
- Kołodziejska D.- Telewizja wpływa na rozwój dziecka- „Edukacja i dialog”, nr 3, 2002
- Kuczyńska B.- Oddziaływanie telewizji na dzieci- „Edukacja i dialog” nr 7 2001
- Kirwil L.: Wpływ telewizji na dzieci i młodzież, "Problemy wychowawcze" 1995
- Izdebska J.: "Rodzina, dziecko, telewizja", Białystok 1998
Przygotowała:
Katarzyna Gromada wstecz |
